Dijital Okuryazarlık ve Hukuk

Okuryazar kelimesi TDK sözlüğünde: “Okuması yazması olan, öğrenim görmüş kimse” olarak tanımlanmaktadır. Okuryazarlık denilince ise okuma, yazma, konuşma ve dinleme süreçleri ilk akla gelen beceriler arasındadır. Üçüncü Sanayi Devrimi (3.0) olarak adlandırılan dijital devrim ile birlikte bilgi teknolojilerinin kullanılması yeni ifade ve iletişim yollarını ortaya çıkarmış: bilgi okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı, teknoloji okuryazarlığı, medya okuryazarlığı, görsel okuryazarlık ve dijital okuryazarlık gibi birçok okuryazarlık biçiminden söz edilmeye başlanmıştır.

1997 yılında Paul Glister ile anılmaya başlayan dijital okuryazarlık; dijital teknolojileri kullanarak yeni medyanın özelliklerini anlamayı, bu ortamdaki bilgileri çözümlemeyi ve ardından bu süreçte edinilenleri yeniden üretme ve paylaşma becerilerini kullanarak ifade edebilmeyi kapsamaktadır. Bu bağlamda çevrim içi dünyadaki hareketlerinin ve haklarının farkında olma, öğrenilen her bir bilgiye eleştirel bir tavır ile bakma becerisini edinmiş olma bir dijital okuryazarın başlıca özelliği olarak sayılabilir.

İlk olarak Çin’in Vuhan Eyaletinde görülen Koronavirüs (COVID-19) pandemisi nedeniyle yüz yüze olan başta eğitim olmak üzere birçok faaliyete ara verilmiş olup salgınla mücadele edebilmek amacıyla söz konusu bu faaliyetlere uzaktan devam edilmesi kararı alınmıştır. Hâl böyle olunca İnternet, bilgi edinme ihtiyacını giderme yolu olarak hiç olmadığı kadar ilk başvuru kaynağına dönüşmüştür.

Türkiye İstatistik Kurumunun yaptığı araştırmalara göre 2020 yılına ait İnternet kullanımı oranı bir önceki yıla göre %4,3 artış göstererek %79,0; evden İnternete erişim imkânı ise bir önceki yıla göre %2,4 artış göstererek %90,7 olmuştur. Keza İnternetten alışveriş yapma oranı da bir önceki yıla göre %2,4 artış göstererek %36,5’e yükselmiştir. Çağdaş toplumlarda başarı için sahip olunması gereken bir diğer yetkinlik olan dijital okuryazarlığın da amaçladığı gibi gerek öğrenciler gerek eğitimciler; bu süreçte dijital ortamda yer alan bilgilerden amaçları doğrultusunda yararlanıp, bilgiyi görselleştirme yöntemini kullanarak eğitim-öğretim faaliyetlerini verimli bir şekilde gerçekleştirmeye çalışmışlardır.

Günümüz çağında dijitalleşme bir seçenek olmaktan ziyade Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi’ni yeniden şekillendirebilecek bir zorunluluk hâline dönüştüğünden ihtiyaçlardan doğan hukukun da bu alana temas etmesi kaçınılmazdır. Örneğin hâkimin “SEGBİS” aracılığı ile sorgulama yapabilmesi faaliyeti pandemi sonrasında duruşmaların da uzaktan yapılmasına evrilmiştir. İşte bu noktada 1987 yılında Gordon L. Jacobs ile anılan ve son zamanlarda adını sıklıkla duyduğumuz hukuk teknolojisi (legaltech) de dijital teknolojileri kullanarak hukuki hizmete hızlı, doğru, güncel ve etkili bir biçimde erişebilmek açısından önem arz etmektedir.

Nitekim hukuki bir uyuşmazlık ile karşı karşıya kalan bir birey, uğraş ve dikkat gerektiren bir yol olarak kitaplara başvurmak yerine bir robot desteği yahut dokümanların bir yazılımla bir araya getirildiği otomatik yollar ile bilgi ihtiyacını gidermeyi tercih edecektir. Hukuki bilgiye elektronik yollardan doğru bir şekilde ulaşabileceğimiz hukuk kaynaklarından bazılarını: Resmi Gazete, UYAP, Kazancı-İçtihat Bilgi Bankası gibi karar arama motorları ve Hukuk (Büro) Otomasyon Sistemleri olarak sayabilirsek de ihtiyaç duyulan bilgiye nasıl ve nereden ulaşacağını bilmeyen bir birey, yanlış olan birçok bilgi ile karşılaşarak hak kayıplarına uğrayabilecektir.

Bu noktada bilginin paylaşıma girmesi bir tık ile mümkün ve ucuz olduğundan dijital okuryazarlık eğitiminin önemi yadsınamayacak derece büyüktür. Bu eğitim sayesinde İnternet kullanıcısı; bıraktığı sosyal öz geçmişi (CV) çerçevesinde KVKK/TCK/FSEK anlamında sorumluluklarının doğabileceğini bilir, internetin de bir kültürünün olduğuna ve dijital etik kurallara uymaya özen gösterme farkındalığına erişir, söz konusu ortamlarda karşılaştığı siber zorbalıklarla hukuki yoldan mücadele edebilir, dijitalde yer alan eserlerin telif haklarına saygı gösterir, yapılan paylaşımları 5N-1K süzgecinden geçirip misinformation[1]/malinformation[2]/disinformation[3] olarak adlandırılan bilgi kirliliklerinden olup olmadıklarının ayırdına vararak bilginin doğruluğunu saptayabilir ki 2018 tarihli Reuters Institute Digital News Report’a göre Türkiye’nin sahte habere en çok maruz kalan ülkeler arasında %49’luk bir oranla 1.sırada yer aldığı göz önüne alınırsa bu gibi yetkinliklere sahip olmak oldukça önemlidir.

Sonuç olarak geliştirilen teknoloji ile dijital okuryazarlık eğitiminin eş zamanlı ve Avustralya’da hayata geçirilen Dijital Ehliyet’te [4] olduğu gibi erken yaş gruplarından itibaren gerçekleştirilmesi, başta eğitim ve ticaret olmak üzere dijital ortamlara taşınan alanların kötüye kullanılması sonucu oluşan sosyal dezenformasyonu önlemede kilit bir yöntem olacaktır. Yapılacak hukuki düzenlemelerin de teknolojiyi teşvik edici ve aynı zamanda kullanıcıların haklarını koruyan, mahremiyet odaklı bir biçimde hayata geçirilmesine özen gösterilmelidir.

[1] Yanlışı kasıtsız bir şekilde doğru sanarak paylaşımda bulunan kullanıcıların yaptığı eylem.
[2] Doğru bilgiyi sızıntı, nefret söylemi ve taciz yöntemiyle yaymak olarak özetlenebilir.
[3] Kasten yanlış bilgi yayma eylemidir ve böylelikle misinformation oluşmasına neden olunur.
[4] Altyapısı hukukçulara, psikologlara, öğretmenlere ve gençlere danışılarak oluşturulmuş internet güvenliği ve dijital okuryazarlık hakkında kapsayıcı bir ders programı biçiminde tasarlanan yazılım. Bkz: https://dijitalmedyavecocuk.bilgi.edu.tr/2017/11/13/avustralyadan-bir-yenilik-dijital-ehliyet/

KAYNAKÇA

Görseller: https://sharingsessionesem5143.wordpress.com
https://www.raconteur.net/wp-content/uploads/2018/11/LI_Cover_p15_1-1280x720.jpg
https://www.dictio.id/uploads/db3342/original/3X/1/a/1a1e8f1e0583905cc5ff7729e53cf7e0b9e0f4a2.jpeg

https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33679
https://covid19.saglik.gov.tr/
https://www.endustri40.com/endustri-tarihine-kisa-bir-yolculuk/
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1102451
https://dijitalmedyavecocuk.bilgi.edu.tr/2017/11/13/avustralyadan-bir-yenilik-dijital-ehliyet/
https://acikkaynak.gim.org.tr/img/kitap.pdf